نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 دانشیار دانشگاه علوم اسلامی‌رضوی

3 دکترای فلسفه و مدرس دانشگاه علوم اسلامی‌رضوی

چکیده

سنّت پس از قرآن مهمترین منبع معرفت دینی است که وصول به آن از طریق خبر متواتر و خبر واحد امکان‌پذیر است. خبر واحد در حوزه عمل و احکام مورد پذیرش است، اما در حوزه اعتقاد و اندیشه از زمان های دور یکی از دشوارترین و پر اختلاف‌ترین مباحث در میان متفکران مسلمان بوده و هست. خبر متواتر و خبر واحد همراه با قرائن قطعی در تمامی حوزه‌های دین، معتبر و در آن اختلافی نیست. اما مسأله اصلی این است که آیا خبر واحد غیر قطعی در حوزه عقاید ارزش دارد یا خیر؟ در این نوشتار به روش توصیفی - تحلیلی خبر واحد معتبر از سه جهت بررسی شده است: به عنوان حجت و علم تعبدی، به عنوان مفید ظن شخصی یا نوعی و از جهت مضمون. این نوع خبر به عنوان حجت و علم تعبدی در اصول عقاید کارایی ندارد و بکارگیری آن در اصول عقاید، دور باطل را در پی دارد. به عنوان مفید ظن نیز کاربرد ندارد؛ زیرا در اصول عقاید، مطلوب بالذات، معرفت و علم است و ظن به تنهایی ارزشی ندارد. اما از جهت مضمون و با قطع نظر از سند و حجیت آن، از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایه الاصول، تحقیق: عباسعلی زارعی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم، 1429ق.
آقا ضیاء الدین عراقی، علی، نهایه الافکار، تقریر: محمدتقی بروجردی، قم، جامعه مدرسین، بی‌تا.
آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، تصحیح: مهدی انصاری، قم، مؤسسه انتشارات امام عصر (عج)، چاپ پنجم، 1387ش.
ابن ادریس حلی، محمد، السرائر، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ دوم، 1410ق.
استرآبادی، محمدامین و موسوی عاملی، سید نورالدین، الفوائد المدنیه و الشواهد المکیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1426ق.
انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1425ق.
بجنوردی، سید میرزاحسین، منتهی الاصول، بی جا، مؤسسه العروج، 1379ش.
جوادی آملی، عبدالله، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم، نشر اسراء، 1386ش.
حائری، عبدالکریم، درر الفوائد، با تعلیقات محمدعلی اراکی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم، بی‌تا.
حسین‌زاده، محمد و محمدی، عبدالله، «اعتبار معرفت‌شناسی خبر واحد در اعتقادات دینی»، مجله ذهن، پاییز 1389ش،شماره 43، صص 141-168.
حلّی، حسن بن یوسف، مبادی الوصول إلى علم الأصول، قم، 1404ق.
خمینی، روح الله، تهذیب الاصول، تقریر جعفر سبحانی، قم، انتشارات دار الفکر، بی‌تا.
خمینی، مصطفی، تحریرات فی الأصول، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1418 ق.
خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات کعبه، 1366ش.
.........................، مصباح الاصول، تقریر سید محمد سرور واعظ، قم، مکتبه الداوری، 1409ق.
دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب، قم، چاپ: اول، منشورات الرّضی، 1412ق.
سبحانی، جعفر، المحصول فی علم الاصول، تقریر سید محمد جلالی مازندرانی، قم، 1414ق.
سند، محمد، «نقش روایات در امور اعتقادی»، پژوهش‌های اصولی، شماره 6، زمستان 1382ش، صص 26-51.
سیدرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، ترجمه: سیدجعفر شهیدی، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ دوم، 1370ش.
...............................، نهج البلاغه، صبحی صالح، قم، هجرت، 1414ق.
سیستانى، على، الرافد فی علم الأصول، قم، 1414ق.
سیوری حلی، عبدالله، اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه، تحقیق: سید محمدعلی قاضی طباطبایی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم،  1422ق.
صدرالدین شیرازی، محمد، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۶ش.
صدر، سید محمدباقر، مباحث الاصول، تقریر سیدکاظم حسینی حائری، قم، مکتب الإعلام الإسلامى‏، 1408ق.
صدوق، محمد بن علی، التوحید، قم، جامعه مدرسین، 1398ق.
..........................، علل الشرائع، قم، کتاب فروشی داوری، 1385ش.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، چاپ پنجم، 1417ق.
.................................، حاشیه الکفایه، قم، بی‌تا.
طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تصحیح: ابوالقاسم گرجی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1367ش.
طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1363ش.
............................، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت، دارالاضواء، 1406ق.
............................، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1409ق.
عاملی، محمد بن حسین، مشرق الشمسین و إکسیر السعادتین مع تعلیقات الخواجوئی، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیه، چاپ دوم، 1414ق.
عاملی، حسن بن زین الدین، منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، 1362ش.
عطاردی، عزیزالله، مسند امام رضا (علیه السلام)، مشهد، المؤتمر العالمی للامام الرضا (ع)، 1406ق.
علم الهدی، علی بن حسین، رسائل الشریف المرتضی، قم، 1405ق.
غروی اصفهانی، محمدحسین، نهایه الدرایه، بیروت، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1418ق.
فاضل لنکرانی، محمد، مدخل التفسیر، تهران، مطبعه الحیدری، 1400ق.
فتحی، علی، «حجیت خبر واحد در اعتقادات»، مجله تخصصی کلام اسلامی، سال بیستم، پاییز 1390ش، شماره 79، صص 89-112.
فیاض، محمداسحاق، المباحث الاصولیه، قم، مکتبه سماحته، 1427ق.
فیض کاشانی، محمدمحسن، علم الیقین فی أصول الدین، قم، انتشارات بیدار، 1418ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، بیروت، دار صعب، چاپ چهاردهم، 1401ق.
لاریجانی، صادق، «کاربرد حدیث در تفسیر و معارف قرآن»، مجله الهیات و حقوق دانشگاه رضوی (آموزه های قرآنی)، سال دوم تابستان و پاییز 1381، شماره 2 و 3 (پیاپی 4 و 5).
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، چاپ دوم، 1403ق.
......................، عین الحیات، به کوشش و ویرایش کاظم عابدینی مطلق، قم، مؤسسه انتشارات آل طه، 1388ش.
مرعشی شوشتری، سید محمود، مسلک امامیه در اصول دین، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1373ش.
مصباح یزدی، محمدتقی، «حجیت خبر واحد در تفسیر قرآن»، ماهنامه معرفت، سال نوزدهم، خرداد 1389ش، شماره 152، صص 5-14.
مصطفی، ابراهیم و دیگران، المعجم الوسیط، استانبول- ترکیه، المکتبه الاسلامیه، بی‌تا.
معرفت، محمدهادی، «کاربرد حدیث در تفسیر»، مجله تخصصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، پاییز 1380ش، شماره1، صص 141-146.
مفید، محمد، مصنفات الشیخ المفید، بی‌جا، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، 1413ق.
مقدس اردبیلی، ملا احمد، مجمع الفائده و البرهان، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1412ق.
موسوی قزوینی، سیدعلی، تعلیقه علی معالم الاصول، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1427ق.
نائینی، محمدحسین، اجود التقریرات، تقریر سید ابوالقاسم خوئی، قم، مطبعه العرفان‏، 1352ش.