نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد تفسیر روایی دانشگاه قرآن و حدیث و طلبه سطح عالی حوزه علمیه قم
2 گروه علوم قرآن و حدیث و عضو هیأت علمی دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها قم
چکیده
سخن گفتن با تکیه بر قیود و قرائن، امری رایج در محاورات عقلایی است؛ قرینه، جانشین دلالت وضعی برای لفظ بوده و در جهت فهم مراد متکلم اصلی‌ترین نقش را ایفا می‌کند. یکی از قرائن لفظی متّصل که در شناخت مقصد اصلی کلام متکلّم به صورت عام و کلام معصوم (ع) به صورت خاص مورد بررسی علمای فقه‌الحدیث قرار گرفته است، قرینه سؤال راوی است. این قرینه که در زمره‌ی قرائن تعیین‌کننده‌ی مراد در این علم شناخته می‌شود، دارای ثمرات متعدّدی برای فقیه، از جمله کنار گذاشتن فهم پیشین از مضمون گزاره‌های معصوم (ع)، تخصیص عمومیت کلام وی، تقیید اطلاق و یا جمع بین این مُدرَکات می‌شود. به جهت صدور بخش کثیری از روایات معصوم (ع) در جواب و سیاق سؤال راوی و پاسخ بدان، بررسی و تبیین این قرینه‌ی مهم، معرفی نقش و تاثیر آن در برداشت مختلف از روایت و اختلاف فهم فقها از حدیث اهمیت می‌یابد. این پژوهش با رویکردی توصیفی - تحلیلی می‌کوشد تا به این قرینه مهم توجه کرده و تعامل فقها با آن را واکاوی نماید.
کلیدواژه‌ها
قرآن‌کریم.
آل‌عصفور، یوسف‌بن‌احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، تحقیق: محمدتقى‌ایروانى، سید عبدالرزاق مقرم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
ابن‌شهر آشوب، محمد بن على، مناقب آل ابی‌طالب (ع)، قم، علامه، 1379ق.
ابن قدامة، ابومحمد موفق الدین، المغنی، مصر، مکتبة القاهره، 1968م.
اراکی، محمد علی، رسالة فی الخمس، قم، موسسه در راه حق، 1413ق.
اصفهانی، محمدحسین، صلاة المسافر، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1409ق.
امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، بی‌تا.
انصاری، محمدعلی، الموسوعة الفقهیة المیسرة، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1424ق.
انصاری، مرتضی، کتاب الخمس، تحقیق: لجنة تحقیق تراث الشیخ الأعظم، قم: المؤتمر العالمی بمناسبة الذکرى المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الأنصاری؛ 1415ق.
..........................، کتاب الصلاة، قم، الرسول المصطفى (ص)، بی‌تا.
برزگر، مهدی، شیوه استظهار مطالبات شارع با نگاهی دوباره به بحث اوامر و نواهی، کاوشی نو در فقه، دوره 18، شماره 70، زمستان1390.
بجنوردی، سیدمحمدحسن، القواعد الفقهیة، قم، نشر الهادی، 1419ق.
بهبهانی، محمدباقر، الحاشیة علی مدارک الحکام، قم، موسسةآل‌البیت، 1419ق.
.............................، حاشیة الوافی، قم، موسسه علامه وحید بهبهانی، 1426ق.
.............................، مصابیح‌الظلام، قم، موسسه علامه وحید بهبهانی، 1424ق.
.............................، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان، بی‌نا، 1417ق.
جزائری، محمدجعفر، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، قم، موسسه دارالکتاب، 1413ق.
جمعی از مولفان، مجلة فقه أهل‌البیت (ع)، قم، موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، بی‌تا.
جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، تهران، دار‌الکتب‌الإسلامیة، 1365ش.
حرّ عاملی، محمد‌بن‌حسن، وسائل‌الشیعة، قم، مؤسسة آل‌البیت، 1409ق.
.......................................، هدایة الامة الی احکام الائمة، مشهد، مجمع‌البحوث‌الاسلامیة، 1412ق.
حسینی روحانی، محمدصادق، منهاج الفقاهة (حاشیه مکاسب)، قم، کلبه شروق، 1437ق.
حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، منشورات مکتبة آیةالله مرعشی‌نجفی، 1404ق.
حلبی، حمزة‌بن‌علی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم، موسسه امام صادق (ع)، 1417ق.
حلّی، حسن‌بن‌یوسف، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
..................................، مختلف‌الشیعة فی احکام‌الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
..................................، تذکرة الفقهاء، قم، موسسة آل البیت، 1388ق.
حلی، محمد‌بن‌ادریس، السرائر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
خراسانی، محمدکاظم، القطرات، قم، مطبعة الولایة، 1331ق.
خوانساری، حسین‌بن‌محمد، مشارق‌الشموس فی شرح‌الدروس، قم، بی‌نا، بی‌تا.
خوانساری، سید احمد، جامع‌المدارک، قم، مکتبة‌الصدوق، 1405ق.
خویی، سیدابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة‌الوثقی، قم، زیر نظر لطفی، بی‌تا.
................................، مبانی تکملة المنهاج، قم، موسسه احیاء الاثار الامام الخویی، 1422ق.
راوندى، قطب‌الدین، فقه‌القرآن، قم، مکتبة آیةاللهمرعشینجفی، 1405ق.
..............................، قصص‌الأنبیاء (ع)، مشهد، مرکز پژوهش‌هاى‌اسلامى، 1409ق.
رضی، محمد‌بن‌حسین، نهج‌البلاغة، قم، مؤسسه دار‌الهجرة، 1407ق.
ساعدی، جعفر، الاجماع فی الفقه‌الشیعی، مجله فقه اهل‌بیت (ع)، قم، دایرة المعارف فقه اسلامی، بی‌تا.
سبزواری، سیدعبد‌الاعلی، تهذیب‌الاصول، بیروت، دار‌الارشاد، 1435ق.
سبزواری، محمدباقر، کفایة‌الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1423ق.
...............................، ذخیرة‌المعاد، قم، موسسة آل‌البیت، 1247ق.
سلار دیلمی، حمزة‌بن‌عبدالعزیز، المراسم‌العلویة، قم، منشورات‌الحرمین، 1404ق.
سیواسی، کمال‌الدین‌محمد، شرح فتح‌القدیر، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
شاهرودی، سیدمحمود، بایسته‌هاى فقه جزا، تهران، میزان، 1419ق.
...................................، قراءات فقهیة معاصرة، موسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، 1423ق.
شبیری‌زنجانی، سید موسی، کتاب نکاح، قم، موسسه رای پرداز، 1419ق.
شریف‌مرتضی، علی‌بن‌حسین‌موسوی، الإنتصار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
شوکانی، محمد‌بن‌علی، نیل‌الأوطار، بیروت، دار‌الجیل، 1973م.
شهیدثانی، زید‌بن‌علی، مسالک‌الافهام، قم، موسسة المعارف‌الاسلامیة، 1413ق.
................................، الروضة‌البهیّة، قم، داوری، 1407ق.
صدر، محمدباقر، بحوث فی شرح العروة‌الوثقی، قم، مجمع‌الشهید آیة‌الله‌صدر، 1408ق.
.........................، دروس فی علم‌الأصول، بیروت، دارالکتاب اللبنانی، 1406ق.
صدوق، محمد‌بن‌علی، الأمالی، تهران: کتابچی، 1376ش.
..................................، عیون أخبار‌الرضا (ع)، تهران، جهان، 1378ق.
..................................، معانی‌الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.
..................................، هدایة فی الأصول و الفروع، قم، موسسه امام هادی (ع)، 1418ق.
..................................، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
صفار، محمد‌بن‌حسن، بصائر‌الدرجات فی فضائل آل محمّد (ص)، قم، مکتبة آیةاللهمرعشینجفی، 1404ق.
طاهری، حبیب‌الله، حقوق مدنی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1418ق.
طباطبایی، سید علی، ریاض‌المسائل، قم، موسسة آل‌البیت، 1418ق.
طبرسی، احمد‌بن‌على، الإحتجاج، مشهد، نشر مرتضى، 1403ق.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر‌القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372ش.
طوسی، محمد‌بن‌حسن، الإستبصار، تهران، الإسلامیة، 1390ق.
...................................، تهذیب‌الأحکام، تهران، الإسلامیة، 1407ق.
....................................، الغیبة، قم، دار‌المعارف‌الإسلامیة، 1411ق.
...................................، المبسوط، تهران، المکتبة المرتضویة، 1387ق.
...................................، النهایة، بیروت، دار‌الکتاب‌العربی، 1400ق.
...................................، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
عاملی، سید محمدجواد، مفتاح الکرامة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1419ق.
عراقی، آقا ضیاء‌الدین، نهایة الافکار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
عریضی، على‌بن‌جعفر، مسائل علی‌بن‌جعفر، قم، مؤسسة آل‌البیت، 1409ق.
عیاشى، محمد‌بن‌مسعود، تفسیر العیاشی، تهران، العلمیة، 1380ق.
فاضل هندی، محمد‌بن‌حسن، کشف‌اللثام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
فیض کاشانی، محمد‌محسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امیر‌المومنین (ع)، 1406ق.
کاشانی، ملاحبیب‌الله، منتقد‌المنافع، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1428ق.
کاشف الغطا، محمدحسین، تحریر المجلة، تهران، مجمع جهانی تقریب، 1432ق.
کرکی، علی‌بن‌حسین، جامع‌المقاصد، قم، موسسة آل‌البیت، 1414ق.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تهران، الإسلامیة، 1388ق.
گلپایگانی، سید محمدرضا، الهدایة إلی من له الولایة، قم، دار‌القرآن‌الکریم، 1383ق.
گیلانی، حبیب‌الله، فقه‌الامامیة، قم، کتابفروشی داوری، 1407ق.
لاری، عبدالحسین، التعلیقة علی المکاسب، قم، مؤتمر احیاء ذکری آیةالله سید‌عبدالحسین‌‌لاری، 1418ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاءالتراث‌العربی، 1403ق.
مجلسی، محمدتقی، روضة‌المتقین، قم، کوشانبور، 1406ق.
محقق‌حلی، جعفر‌بن‌حسن، شرایع‌الاسلام، قم، اسماعیلیان، 1408ق.
محقق‌داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1406ق.
محمد‌بن‌مکی (شهید اول)، الدروس‌الشرعیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
مسعودی، عبدالهادی، روش فهم حدیث، تهران، دانشکده علوم حدیث و سمت، 1384ش.
مظفر، محمدرضا، المنطق، قم، دار‌العلم، 1388ش.
.........................، اصول‌الفقه، قم، دارالفکر، بی‌تا.
مفید، محمد‌بن‌محمد، المقنعة، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، 1413ق.
منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة‌الفقیه، قم، تفکر، 1401ق.
............................، کتاب الخمس و الانفال، قم، بی‌نا، 1431ق.
موسوی‌بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیة، قم، الهادی، 1419ق.
نراقی، مولی احمد، مستند الشیعة، قم، مؤسسة آل‌البیت، 1416ق.
............................، عوائد الأیام، قم، انتشارات‌دفتر‌تبلیغات‌اسلامی، 1417ق.
یزدی، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، موسسة الاعلمی، 1409ق.
)