نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

چکیده

درباره علل نزول آیات حجاب، روایات متعددی در منابع اهل سنت گزارش شده است که به برخی وقایع تاریخی زمان رسول الله (ص) باز می‌گردد. با توجه به اهمّیّت موضوع و برداشت‌های متفاوت از وجوب این حکم الهی، بررسی صحّت این روایات و تاریخ‌گذاری آن و تبیین و جمع روایات به ظاهر مختلف ضروری می‌نماید. این مقاله با نگاه مشترک به متن و سند، به روش توصیفی _ تحلیلی و با عنایت به مبانی کلامی، به ارزیابی سندی و محتوایی روایات این حوزه می‌پردازد. با پیاده‌سازی روش تعیین حلقه مشترک با نگاه یُنبل و موتسکی و نیز روش سنتی، سند را مورد بررسی قرار داده و در تبیین موضوع و اعلامِ نتیجه متقن و یقینی، جهات دلالی را نیز مورد توجه قرار داده است. در پایان با عنایت به نتایج ارائه شده، موانعی در پذیرش صحت برخی روایات همچون ضعف راوی و نیز جهات دلالی در این حوزه یافت شده که صدور آن ها را غیر قطعی می‌نماید. ضمن اینکه اثبات می‌نماید برخلاف نظر برخی مستشرقان، همه روایات از طریق تعیین حلقه مشترک، ضرورتاً جعلی نبوده و نظر افراط‌گرایانه در ردّ روایات، صائب نمی‌باشد.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم، ترجمه فولادوند، محمد مهدى، ناشر دار القرآن الکریم، 1415ق.
آلوسی، محمود، روح المعانی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
ابوحیان اندلسى، محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت، دار الفکر، 1420ق‏.
ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، نشر اسماعیلیان، 1367ش‏.
ابن جوزی، عبدالرحمن بن على، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت‏، دار الفکر، بی‌تا.
ابن حجرعسقلانی، أحمد بن علی، تقریب التهذیب، محقق: محمد عوامة، حلب، دار الرشید، 1406ق.
ابن حنبل شیبانی، أحمد بن محمد، مسند أحمد بن حنبل، بیروت ، عالم الکتب، 1419ق.
ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
ابن عربی، محمد، احکام القرآن، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
ابن عید هلالی، سلیم، ابن موسی آل نصر، محمد، لاستیعاب فی بیان الأسباب «أول موسوعة علمیة حدیثیة محققة فی أسباب نزول آیه القرآن الکریم، المملکة العربیة السعودیة، دار ابن الجوزی للنشر و التوزیع، 1425ق.
ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دار‌ الفکر‌ للطباعة و النشر و التوزیع، 1415ق.
ابن مغازلی، علی بن محمد، مناقب امیرالمؤمنین علی (ع)، صنعاء، دار الآثار، بی‌تا.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو، تفسیرالقرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.
ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان‏العرب، بیروت‏، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
ابوزید، نصرحامد، دوائره الخوف، بیروت، مرکز الثقافی العربی، 1995م.
ازهری، محمدبن‌احمد، تهذیب اللغۀ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1412ق.
بخاری، محمد بن إسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2001م.
...............................، الجامع الصحیح المختصر، بیروت، دار ابن کثیر، 1417ق.
بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1420ق.
بهبودی، محمدباقر، حجاب شرعی، مجله حوزه، شماره 42، 1376ش.
بیهقی، احمد، السنن الکبری، دمشق، دارالفکر، بی‌تا.
ثعلبی، احمدبن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
حجازى، محمد محمود، التفسیر الواضح‏، بیروت، دار الجیل الجدید، 1413ق.
ذهبی، محمدبن أحمد، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت، دار المعرفة للطباعة و النشر، بی‌تا.
رازی، فخرالدین، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء،التراث العربی، 1420ق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم، 1412ق.
زحیلى، وهبة بن مصطفى‏، التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج‏، بیروت دمشق‏، دار الفکر المعاصر، 1418ق.‏
زمخشری، محمود، الکشاف عن غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.
سرخسی، شمس الدین، المبسوط، بیروت، دار المعرفة، 1406ق.
سمرقندی، نصر بن محمد، بحر العلوم، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
سیوطی، جلال الدین، در المنثور، بیروت، دار الفکر، 1416ق.
........................، لباب النقول فی اسباب النزول، بیروت، دار احیاء العلوم، بی‌تا.
........................، الاتقان فی علوم القرآن، مصر، الهیئه المصریه العامه للکتاب، 1974م.
شاه سنائی، محمدرضا، طباطبائی،سید محمدکاظم، بررسینظریهحجابحداقلیدربارةوضعیتپوششدرعصرجاهلیتوصدراسلام، فصلنامه پژوهش‌های تاریخی، 1396ش، دوره جدید، سال 9، شماره دوم (پیاپی 34) تابستان، ص 89-104.
شوکانی، محمدبن علی، نیل الاوطار، بیروت، دار الجیل، 1973م.
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1412ق.
عبدالقادر، محمد، مختار الصحاح، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق.
فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، نشرهجرت، 1409ق.
قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، قم، دارالکتب الاسلامیة، 1387ش.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1364ش.
محقق، محمدباقر، نمونه بینات در شأن نزول آیات، تهران‏، انتشارات اسلامى‏، 1361ش.‏
مرنیسی، فاطمه، زنان پردهنشین و نخبگان جوشن پوش، تهران، نشر نی، 1380ش.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ش.
ملاحویش آل غازی، عبدالقادر، بیان المعانی، دمشق، مطبعة التوفی، 1382ش.
نحاس، احمد بن محمد، معانی القرآن، بی‌جا، مرکز احیاء التراث الاسلامی سعودی، بی‌تا.
نسائی، أحمد بن شعیب، سنن النسائی الکبرى، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1411ق.
نسقی، نجم الدین، تفسیر نسقی، تهران، سروش، 1367ش.
نووی، محمدبن عمر، مراح لبید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1417ق.
نیشابوری، مسلم، صحیح مسلم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1421ق.
ی‍ع‍ق‍وب‍ی‌، اح‍م‍د‌ب‍ن‌ اس‍ح‍اق‌،‏ تاریخ یعقوبی، ب‍ی‍روت، دارص‍ادر، بی‌تا.
Joseph Schacht , The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford: Oxford University Press, 1950.
Juynboll, Some Isnād-Analytical Methods Illustrated on the Basis of Several Women-Demeaning, 1998.
Motzki, Harald, “The Prophet and the Cat: on Dating Mālik’s Muwaṭṭaʿ and Legal, Traditions”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam, 1998.