نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز

2 دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

گرچه بیشتر روایات فضائل قرائت قرآن با ذکر سند همراه است، اما به دلایلی نمی‌توان در مورد آن‌ها حکم کلی صادر کرد. زیرا ذکر سند به تنهایی کافی نیست و باید میزان ارزش و اعتبار آن‌ها نقد و بررسی شود. لذا مقاله پیش رو با تکیه بر منابع شیعی صرف، دامنه‌ی مطالعاتی خود را بر روی مهم‌ترین جوامع حدیثی و زبده‌ترین مصادر تفسیری متمرکز نموده و در ابتدا با نگاهی گذرا به پیشینه‌ی این علم، تطوراتی که بر آن گذشته، اهم کتب حاوی این علم، اهداف و اغراض راویان این احادیث و بررسی دیدگاه علما و مفسران در این خصوص پرداخته است. آن‌گاه با استخراج احادیث قرائت قرآن از کتب مذکور، آن‌ها را در هر کتاب به‌طور جداگانه شمارش نموده؛ احادیث ثواب‌ها و عقاب‌ها را نیز مشخص کرده و سپس با تقسیم احادیث هر کتاب به سه دسته: «من قرأ القرآن»، «من قرأ سورة» و «من قرأ آیة» تعداد آن‌ها را نیز در هر دسته جداگانه شمارش نموده است که نتیجه‌ی آماری حاصل از آن چنین بود: تعداد کل احادیث فضائل قرائت قرآن موجود در جوامع حدیثی مورد مطالعه، 764 حدیث و در مصادر تفسیری مورد مطالعه، 1397 حدیث می‌باشد که مجموع آن 2161 حدیث می‌شود. 4 روایت از این تعداد انتخاب گردید و به میزان اعتبار، سنجیده و نقد و بررسی شد که هر 4 مورد ضعیف السند بودند.

کلیدواژه‌ها

قرآنکریم.
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، الموضوعات، تحقیق: عبدالرحمان محمد عثمان، مدینه، المکتبه السلفیه، 1381ق.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق بن محمد، الفهرست، چاپ دوم، بیروت، دارالمعرفة، چاپ دوم،  1417ق.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق: یاحقی محمد جعفر؛ ناصح، محمدمهدی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی قدس رضوی، 1408ق.
اعلمی، ضیاءالدین، خواص القرآن و فوائده، بیروت، مؤسسة الأعلمی، 1420ق.
اقبال، ابراهیم، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، تهران، مؤسسه انتشارات کبیر، 1385ش.
امین، سید محسن، اعیان الشیعه، تحقیق: الأمین، حسن، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1403ق.
امینی، عبدالحسین، الوضّاعون و احادیثهم، تحقیق: یوزبکی، سید رامی، بی‌جا: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة، 1420ق.
انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الأصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1419ق.
آقابزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، نجف، مطبعة الغری، 1355ق.
بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق: قسم الدرسات الاسلامیة موسسة البعثة- قم، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.
برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، تحقیق: رجائی، مهدی، قم، المجمع العالمی لأهل البیت (ع)، 1374ش.
بستانی، قاسم، معیارهای شناخت احادیث ساختگی، اهواز، رسش، 1386ش.
بصری، مهذّب الدین احمد بن عبدالرضا، فاتق المقال فی الحدیث و الرجال، تحقیق: قیصری، غلامحسین، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث/ قسم احیاء التراث، 1422ق.
جواهری، سید محمدحسن، پرسمان علوم قرآنی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم، 1385ش.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المدخل الی الصحیح، تحقیق: ربیع هادیث عمیر مدخلی، بیروت، مؤسسه الرساله، 1404ق.
حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسایل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، 1409ق.
حسینی تهرانی، سید محمدحسین، نور ملکوت قرآن، مشهد، انتشارات نور ملکوت قرآن، چاپ دوم، 1421ق.
حلی، عبدالحلیم، الرسول المصطفی و فضائل القرآن عرض و نقد، بیروت، دارالأثر، 1423ق.
خامه گر، محمد، ساختار هندسی سوره‌های قرآن، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1386ش.
خویی، سید ابوالقاسم، بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، مترجم: هاشم زاده هریسی، هاشم؛ نجمی، محمدصادق، تهران، وزارت ارشاد، 1382ش.
ــــــــــــــــــــــ، معجم رجال الحدیث، قم: مرکز نشر آثار شیعه، 1369ش.
دیلمی، حسن بن محمد، أعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام، 1408ق.
رستمی، علی‌اکبر، آسیب‌شناسی و روش‌شناسی تفسیر معصومان علیهم‌السلام، بی‌جا، انتشارت کتاب مبین، 1380ش.
رفیعی مهرآبادی، ابو القاسم؛ حائری قزوینی، سید مهدی، دایرة‌المعارف تشیع، تحقیق، بهاء الدین خرمشاهی، تهران، مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)، 1362ش.
سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق: سعید المندوب،بیروت، دارالفکر، 1416ق.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی بن احمد، الدرایه و علم مصطلح الحدیث، نجف، مطبعة النعمان، 1409ق.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، الرعایه فی علم الدرایه، تحقیق: بقال، عبدالحسین محمدعلی، قم، مکتبة آیة الله المرعشی العامه، 1367ش.
شهیدی صالحی، عبدالحسین، تفسیر و تفاسیر شیعه، قزوین، انتشارات حدیث امروز، 1381ش.
صالحی نجف‌آبادی، فضائل القرآن و خواص سوره و آیاته، بی‌جا، المکتبة الحیدریه، بی‌تا.
صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1413ق.
ـــــــــــــــــــــــ، اعتقادات الامامیه (با حواشی و توضیحات شیخ مفید)، مترجم: حسنی طباطبایی یزدی، میر سیدمحمدعلی، اصفهان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، 1390ش.
ــــــــــــــــــــــ، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، تحقیق: مجاهدی، محمدعلی، قم، انتشارات سرور، چاپ پنجم، 1388ش.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، 1417ق.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: بلاغی محمدجواد، تهران، انتشارات ناصرخسرو، چاپ سوم، 1372ش.
طوسی، محمد بن حسن، الأستبصار فی ما اختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1363ش.
ـــــــــــــــــــــــــــ، العدة فی اصول الفقه، تحقیق: انصاری، رضا، قم، المطبعة ستاره، 1417ق.
ـــــــــــــــــــــــــــ، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه لشیخ المفید، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، 1365ش.
ـــــــــــــــــــــــــــ، رجال الطوسی، نجف، انتشارات حیدریه، 1381ق.
ـــــــــــــــــــــــــــ، فهرست الطوسی، نجف، مکتبه المرتضویه، بی‌تا.
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، تحقیق: رسولی محلاتی سید هاشم، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415ق.
علامه حلی، ابی منصور حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، محقق: محمد‌صادق بحرالعلوم، نجف اشرف، انتشارات دارالذخائر، چاپ دوم، 1411ق.
علوی مهر، حسین، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1384ش.
عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تحقیق: رسولی محلاتی سید هاشم، تهران، چاپخانه علمیّه، 1380ش.
غفاری، علی‌اکبر، صانعی پور، محمدحسن، الدراسات فی علم الدرایه، تهران، انتشارات سمت، چاپ دوم، 1388ش.
فیض کاشانی، ملأ محسن، تفسیر الصافی، تحقیق: اعلمی حسین، تهران، انتشارات الصدر، چاپ دوم، 1415ق.
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)،بیروت، مؤسسه التاریخ العربی، 1405ق.
قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق: موسوی جزایری طیب، قم، انتشارات دارالکتاب، چاپ سوم، 1363ش.
کاشانی، ملأ فتح‌الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، کتاب‌فروشی محمدحسن علمی، چاپ سوم، 1336ش.
کلانتری ارسنجانی، علی‌اکبر، نقش دانش رجال در تفسیر و علوم قرآنی، قم، بوستان کتاب، 1384ش.
کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق.
_______________، اصول الکافی، ترجمه مصطفوی، تهران، کتاب‌فروشی علمیه اسلامی، 1369ش.
مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایه فی علم الدرایه، تحقیق: مامقانی، محمدرضا، قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام لإحیا التراث، 1411ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامع لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تحقیق: بهبودی، محمدباقر، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، 1403ق.
ــــــــــــــــــــ، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تحقیق: رسولی محلاتی، سید هاشم، تهران، دارالکتب الأسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.
مدیر شانه چی، کاظم، علم الحدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم، چاپ بیست و دوم، 1388ش.
معارف، مجید، پرسش و پاسخ‌هایی در شناخت تاریخ و علوم قرآنی، تهران، انتشارات کویر، چاپ هشتم، 1383ش.
ــــــــــــــــ، تاریخ عمومی حدیث با رویکرد تحلیلی، تهران، انتشارات کویر، چاپ یازدهم، 1389ش.
معروف حسنی، هاشم، اخبار و آثار ساختگی؛ سیری انتقادی در حدیث، مترجم: صابری حسین، مشهد، آستان قدس رضوی؛ بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1372ش.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1374ش.
میرداماد، محمدباقر، الرواشح السماویه فی شرح احادیث الامامیه، بی‌جا، 1311ق.
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1407ق.
نصیری، علی، معرفت قرآنی، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387ش.
نوری طبرسی، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسة آل‌البیت (ع) لإحیاء التراث، 1408ق.