نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهراء (س)

3 کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهراء (س)

چکیده

خطبه غدیر به مثابه یکی از مهم‌ترین و آخرین سخنان پیامبر اکرم (ص)، پیام‌های مهمی را در خود گنجانده و مطالعه آن برای آشنایی با ماهیّت دین اسلام و ارکان اصلی آن ضروری است. با این وجود، نقل تاریخی این خطبه در سه حجم متفاوت و نیز اختلاف در برخی مضامین و عبارات آن‌ها، ضرورت تحلیل و بررسی محتوای این نصوص را مضاعف نموده است. در این پژوهش تلاش شده با بهره‌گیری از روش‌های تحقیق میان‌رشته‌ای و نوین، اولاً هرکدام از سه متن گزارش شده به ‌عنوان خطبه غدیر، به‌طور جداگانه تحلیل و بررسی شود، ثانیاً با مقایسه تطبیقی این سه متن، میزان مشابهت‌ها و افتراق‌ها و لایه‌های همخوان و ناهمخوان را تعیین نموده، و ثالثاً با ارائه تحلیلی کمّی و کیفی، مقدمات لازم برای نقد و بررسی محتوای این خطبه و نیز ورود به تحلیل‌های گفتمانی جهت شناسایی زمان پیدایش هر کدام از سه خطبه و زمینه‌های تاریخی انتشار آن‌ها را فراهم نمود. به همین دلیل ضمن استفاده از روش «تحلیل محتوا» به‌عنوان یکی از روش‌های مناسب برای تجزیه و تحلیل متن، در گام اول با تکنیک «تحلیل مضمونی» هرکدام از خطبه‌ها به مثابه متنی مستقل، به‌طور دقیق و عمیق شناسایی و تجزیه شده، و در گام دوم با استفاده از تکنیک «لایه‌شناسی مضمونی» به مقایسه تطبیقی این متون پرداخته و لایه‌های همخوان و ناهمخوان را شناسایی نموده‌ایم.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
ابن بابویه، محمد، الخصال، ترجمه‌ی یعقوب جعفری، قم، نسیم کوثر، 1382ش.
ابن جبر، زین الدین علی بن بوسف، نهج الایمان، تحقیق سید احمد حسینی، مشهد، مجتمع امام هادی، 1418ق.
ابن شهرآشوب، محمدبن علی،مناقب آل أبی طالب، نجف، المکتبة الحیدریة، بی‌تا. 
ابن طاووس، على بن موسى، الإقبال بالأعمال الحسنة، قم،: دفتر تبلیغات اسلامی، 1376ش.
.............................................، الیقین باختصاص مولانا علیّ علیه السلام بإمرة المؤمنین، تحقیق اسماعیل انصارى زنجانى خوئینى، قم، دارالکتاب، 1413ق.
.............................................، التحصین لأسرار ما زاد من کتاب الیقین، تحقیق اسماعیل انصارى زنجانى خوئینى، قم، دارالکتاب، 1413ق.
............................................، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، تحقیق علی عاشور، قم، خیام، 1400ق.
ابن مغازلی شافعی، علی بن محمد، مناقب الامام علی بن ابیطالب (ع)، مشهد، رستگار، 1367ش.
باردن، لورنس، تحلیل محتوا، ترجمه ملیحه آشتیانی و محمد یمنی دوزی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، 1374ش.
بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.
......................، غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الإمام من طریق الخاص و العام‏، بیروت، مؤسسة التأریخ العربی‏، 1422ق.
......................، کشف المهم فی طریق خبر غدیر خم‏، بی‌جا، مؤسسة احیاء تراث السید هاشم البحرانی، بی‌تا.
پاکتچی، احمد، تأملاتی در مباحث فرهنگ اسلامی، به کوشش مرتضی سلمان‌نژاد، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1392ش.
جانی پور، محمد، اخلاق در جنگ؛ تحلیل محتوای مکاتبات امیرالمومنین (ع) و معاویه، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، 1390ش.
جانی­پور، محمد؛ شکرانی، رضا، «رهآوردهای استفاده از روش تحلیل محتوا در فهم احادیث»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، دانشگاه تهران، سال 46، شماره2، صص27-57، 1392ش.
حاکم نیشابوری، حافظ ابوعبدالله، المستدرک، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
حسینی زاده، سیده زینب، «تحلیل محتوای خطبه غدیر»، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه الزهرا (س)، 1395ش.
رازی، محمدبن حسین، نزهۀ الکرام و بستان العوام (در امامت و ولایت از قرن6و 7 هجری)، تصحیح محمد شیروانی، تهران، باقر ترقی، 1361ش.
رسی، قاسم بن ابراهیم، الکامل المنیرفی اثبات ولایه امیرالمومنین علی بن ابیطالب، تحقیق عبدالولی یحیی الهادی، بیروت، دلتا، 1423ق.
طبرانی، ابی القاسم سلیمان بن أحمد، المعجم الکبیر، بی‌جا، دار إحیاء التراث العربی، 1405ق.
طبرسی، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد، نشر مرتضی، 1403ق.
طبری آملی کبیر، محمد بن جریر بن رستم، المسترشد فی إمامة علیّ بن أبی طالب علیه السلام، تحقیق احمد محمودی، قم، کوشانپور، 1415ق.
طوسی، محمد، الامالی، قم، دار الثقافة للطباعة و النشر و التوزیع، 1414ق.
فتال نیشابوری، محمدبن‌حسن، روضۀ الواعظین و بصرۀ المتعظین، قم، رضی، 1375ش.
فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تهران، انتشارات الصدر، چ2، 1415ق.
قاضی نعمان مغربی، ابوحنیفه نعمان بن محمد،شرح الأخبار، تحقیق سید محمد حسینی جلالی، قم، موسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1414ق.
کوفی، محمد بن سلیمان، مناقب الإمام أمیر المؤمنین (ع)، تحقیق محمد‌باقر محمودی، قم، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، 1412ق.
مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ( ع)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏، چ2، 1403ق.
مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه‏، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، چ2، 1406ق.
موحدی، محمدعلی، ناگفته هایی از اسناد خطبه غدیر، قم، دفتر نشر معارف، 1393ش.
هیثمی، نورالدین علی بن ابی‌بکر، مجمع الزوائد، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1408ق.