نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علامه

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی (ره)

چکیده

سورة مدنی یوسف که به احسن القصص معروف است سرشار از آموزه­های تربیتی، اجتماعی، اخلاقی عبرت­آمیز و پیام‌های هدایتی برای انسان­ها است. با این وجود، روایاتی در کتب حدیثی موجود است که حاکی از آن است که این سوره را نباید به زنان تعلیم داد و در عوض، باید سوره نور را به آنان یاد داد. اسناد این روایات به‌رغم برخی طعن‌ها، بر بی‌اعتباری مطلق دلالت ندارد و با تجمیع قرائن، قابل اعتمادند. مفاد این روایات به دلیل مخالفت با روایات اهمیت تعلیم قرآن، تاریخ صدر اسلام، قرآن و وجه اعجاز آن و هدف سورة یوسف و طبق احادیث عرضه، بر حرمت تعلیم، دلالت ندارد. کراهت تعلیم این روایات پس از بررسی محتوایی، مجددا اثبات می‌شود؛ چرا که مخصوص یک مقطع زمانی بوده و مطابق با شرایط اجتماعی و ذهنیات دوران عرب صدر اسلام در مورد زنان است. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی نشان می­دهد که این روایات در محیطی مردسالار صادر شده است که زنان ارزش و احترام کمتری داشته­اند و تلویحاً نشان می­دهد برخی مسلمانان در آن زمان، هنوز مفاهیم عالی سورة یوسف را به صورت شایسته درک نکرده و آن را داستان عاشقانه می­پنداشتند. در این روایات، شواهدی از جمله ناراحتی سکونی از دختردار شدن، شغل نخ‌ریسی و ویژگی ساختمان‌های آن زمان که طبقات بدون حصار و حفاظ بودند، وجود دارد که مقطعی بودن حکم کراهت این روایات را نشان می­دهند. اگر چنین روایاتی از معصوم (ع) صادر شده براساس نسخ تمهیدی بوده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه، محقق: مجتبی عراقی، قم: دار سیدالشهداء للنشر، 1405ق.
ابن سعد، محمد بن سعد کاتب واقدی، الطبقات الکبری، بیروت: دارصادر، بی­نا، بی­تا.
ابن الجزری، ابو الخیر محمد بن محمد، النشر فی القراءات العشر، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی­نا، بی­تا.
ابن بابویه، محمد بن على‏، من لا یحضره الفقیه‏، محقق/ مصحح: غفارى، على اکبر، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏،1413ق‏.
ابن غضائری، احمد بن حسین، الرجال ابن الغضائری‌، محقق: حسینی جلالی، محمد رضا، قم: موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، بی­تا.
استرآبادی، محمّد بن علی، منهج المقال فی تحقیق احوال الرجال، قم: مؤسسه آل بیت (ع)، 1422ق.
باقری، حمید، بازشناسی یک راوی: اسماعیل بن ابی زیاد سکونی، مجله علوم حدیث، سال یازدهم، شماره دوم، صفحات 150-180.
بحرالعلوم، سید محمّد مهدی، الفوائد الرجالیه، تحقیق: محمّد صادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران: مکتبه الصادق (ع)، 1363ش.
بخاری، محمد بن اسماعیل بن ابراهیم، صحیح بخاری، بیروت: دارالفکر، 1401ق.
برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن‏، محقق/ مصحح: محدث، جلال الدین‏، قم: دار الکتب الإسلامیة، 1371ق.
بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت: دار و مکتبه الهلال، بی­تا.
حایری، محمّد بن اسماعیل، منتهی المقال فی احوال الرجال، قم: مؤسسه آل بیت (ع)، 1416ق.
حجتی، محمد باقر، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی،1372.
حسینی استرآبادی، محمّد باقر، الرواشح السماویه، قم: مؤسسه آل بیت (ع)، 1415ق.
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشری، تهران: انتشارات میقات،1363ش.
حسینی همدانی، انوار درخشان، تحقیق: محمد باقر بهبودی، تهران:کتابفروشی،1404ق.
حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة‏، محقق/ مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، 1409ق.
حلی، ابن داود، رجال ابن داود، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383ق.
حمیرى، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد( ط- الحدیثة)، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، 1413ق.
خویی، سید ابوالقاسم،  معجم رجال، قم: مرکز نشر آثار شیعه ، 1410ق.
رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران: امیرکبیر، سوم، 1369ش.
رحمان ستایش، محمد کاظم، توثیقات عام و خاص، ارزیاب: سید کاظم طباطبایی، تدوین: محمد باوی پور، زهرا امیری طهرانی زاده، روح اللّه شهیدی، دانشکده مجازی علوم حدیث، 1387ش.
سبحانی، جعفر، موسوعه طبقات الفقهاء، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، 1418ق.
صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، قم: فرهنگ اسلامی، 1365ش.
صالح، صبحی، علوم حدیث و اصطلاحات آن، مترجم: نادر علی، عادل، تهران: اسوه(وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه)،1376ش.
طباطبائی، سید علی، ریاض المسائل، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1412ق.
طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،پنجم، 1417ق.
........................................................، قرآن در اسلام، قم: موسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، به کوشش: هادی، خسروشاهی،1388ش.
طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، قم، مؤسسه انتشارات مهر، 1376ش.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو ، سوم،1372ش.
طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، نجف: المکتبه المرتضویه، بی­تا.
............................................، رجال الشیخ الطوسی، نجف: انتشارات حیدریه، 1373ش.
............................................، عده الاصول، تحقیق: محمد رضا انصاری قمی، قم: چاپخانه ستاره، 1417ق.
............................................، تهذیب الأحکام( تحقیق خرسان محقق / مصحح: خرسان، حسن موسوى‏، تهران، 1407ق.
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، قم، 1415ق.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، رجال علامه حلی،  نجف: دارالذخائر، 1411ق.
عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی‏، تهران: المطبعة العلمیة،1380ق.
غفاری، علی اکبر، دراسات فی علم الدرایه، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران: جامعه الإمام الصادق(ع)، 1369ش.
فقهى زاده، عبد الهادى، پژوهشى در نظم قرآن‏، تهران: جهاد دانشگاهی، 1374ش.
فیض کاشانی، محمد محسن‏، تفسیر الصافی، تهران: مکتب الصدر، 1415ق.
.....................................................، الوافی‏، اصفهان: کتابخانه امام أمیر المؤمنین على علیه السلام‏، 1406ق.
قمی مشهدی، محمد بن محمد رضا، تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، 1368ش.
کلباسی، ابوالهدی، سماء المقال فی علم الرجال، تحقیق: سید محمّد حسینی قزوینی، قم: مؤسسه ولی العصر (عج)، 1419ق.
کلینى، محمد بن یعقوب‏، الکافی( ط- الإسلامیة)، محقق / مصحح: غفارى على اکبر و آخوندى، محمد، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چهارم، 1407ق.
گنابادی، سلطان محمد، تفسیربیان السعاده فی مقامات العباده، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، دوم، 1408ق.
مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، 1403ق.
....................................، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏، محقق / مصحح: رسولى محلاتى، هاشم‏، تهران: دار الکتب الإسلامیة، دوم،1404ق.
مجلسى، محمدتقى‏، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه( ط- القدیمة)، محقق/ مصحح: موسوى کرمانى، حسین و اشتهاردى على پناه‏، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، دوم، 1406 ق‏.
محقق حلّی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، تحقیق: به اشراف ناصر مکارم شیرازی، قم: مؤسسه سیدالشهداء (ع)، 1364ش.
معرفت، محمد هادى‏، شبهات و ردود حول القرآن‏،  قم: موسسه التمهید، 1423/ 2002م.
مظفر، محمد رضا، اصول فقه، ترجمه: محسن غرویان، قم: دارالفکر، چهارم، 1384ش.
نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، قم: انتشارت جامعه مدرسین، 1365ش.
نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستبط المسائل، تحقیق: مؤسسه آل البیت (ع)، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، 1408ق.
نولدکه، تئودور، تاریخ القرآن، بازنگری فردریش شوالی، ترجمه به اهتمام جرج تامر، برلین و بیروت: مؤسسه کنراد – أدناو، 2004م.