نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه میبد

2 عضو هیات علمی دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه میبد

چکیده

امام خمینی از عالمان تأثیرگذار بر جریان­های اسلامی در قرن اخیر به شمار می­آید. وی علاوه ­بر رهبری انقلاب و بنیان­گذاری جمهوری اسلامی ایران، در علوم مختلف اسلامی مانند تفسیر، فقه، فلسفه، اخلاق، عرفان و حدیث، متخصص بوده است. هرچند شخصیت سیاسی و فقهی امام، بر جنبه‌های دیگر شخصیتی او تا حدودی تأثیر گذاشته، بی­شک حدیث و فقه­الحدیث، یکی از تخصص‌های او به شمار می­آید که آن را در آثار خود و به­‌ویژه کتب فقهی و شروح خود بر برخی از روایات نشان‌ داده ‌است.
این مقاله، به روش توصیفی‌‌ـ تحلیلی، پیش‌فرض‌ها و مبانی امام را در فهم و نقد حدیث استخراج می­کند. نتایج این مقاله نشان می‌دهد که پیش‌فرض فهم و نقد حدیث از دیدگاه امام عبارت است از: اهمیت و نورانیت روایات و مرجعیت عقل در فهم آنها. مبانی نقد حدیث از دیدگاه امام عبارت است از: لزوم اطمینان از صدور روایت از معصوم (ع) و ترجیح متن بر سند. برخی از مبانی فهم حدیث از نظر امام عبارتند از: توجه به مناصب مختلف معصومان (ع)، رفع اضطراب از حدیث، تشکیل خانواده حدیث، توجه به جامعیت روایات، رفع تعارض از روایات متعارض، توجه به سبب، زمان و مکان صدور حدیث. گفتنی است که امام، ابتکاراتی نیز در فقه­الحدیث داشته است؛ مانند حمل حدیث «لا­ ضرر» بر نهی حکومتی که در سخنان عالمان پیشین سابقه ندارد.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
ابن حیون تمیمی مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، قم، مؤسسة آل البیت، چاپ دوم، 1385ق.
ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول عن آل الرسول ص، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، قم، چاپ دوم، 1404ق.
ابن صلاح شهرزوری، عثمان بن عبد الرحمن، علوم الحدیث، تحقیق: نور­الدین عتر، دمشق، دار الفکر، 1421ق.
اردبیلى، سیدعبد الغنى، تقریرات فلسفه امام خمینى، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوم، 1385ش.
برقى، احمد‌بن محمد، المحاسن، تصحیح: جلال الدین محدث، ‏قم، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم، 1371ق.
بروجردی، حسین، جامع أحادیث الشیعة، به اهتمام إسماعیل معزى ملایری، قم، المطبعة العلمیة، 1399ق.
تقوى اشتهاردى، حسین، تنقیح الأصول (تقریرات درس امام خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ سوم، 1385ش.
خمینی، سید روح الله، آداب الصلاة (آداب نماز)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ شانزدهم، 1388ش.
.........................، الاجتهاد و التقلید، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوم، 1384ش.
.........................، الاستصحاب، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ سوم، 1385ش.
.........................، استفتاءات، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، بی‌تا.
.........................، أنوار الهدایة فی التعلیقة على الکفایة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ سوم، 1385ش.
.........................، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ چهارم، 1387ش.
.........................، تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوم، 1384ش.
.........................، التعادل و الترجیح، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ سوم، 1384ش.
.........................، التعلیقة على العروة الوثقى، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوم، 1386ش.
.........................، الخلل فی الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ، دوم، 1384ش.
.........................، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1373ش.
.........................، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوازدهم، 1387ش.
.........................، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1378ش.
.........................، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ سوم، 1388ش.
.........................، کتاب الطهارة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوم، 1385ش.
.........................، کشف الاسرار، تهران، دفتر نشر فلق، بی‌تا.
.........................، المکاسب المحرمة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوم، 1385ش.
.........................، وصیتنامه سیاسى‌‌ـ الهى امام خمینى، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ، بیست و نهم، 1388ش.
.........................، ولایت فقیه، حکومت اسلامى، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ بیستم، 1388ش.
حر عاملى، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، 1409ق.
حلبى، ابوالصلاح تقى‌الدین، الکافی فی الفقه، تحقیق رضا استادى، ‌اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین (ع)، 1403ق‌.
رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، قم، مؤسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه، 1383ش.
سبحانى، جعفر، تهذیب‌الأصول (تقریرات درس امام خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوم، 1387ش.
سیدرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، قم، انتشارات هجرت، 1414ق.
شهیدثانی، زین الدین بن علی عاملى، الرعایة فی علم الدرایة، تحقیق، عبد الحسین محمد علی بقال، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی، چاپ دوم، 1408ق.
صدوق، محمد بن على، الخصال، تحقیق، علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1362ش.
..........................، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ ‏دوم، 1413ق.
طاهرى خرم آبادى، سیدحسن، کتاب البیع (تقریرات درس امام خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، 1386ش.
طوسى، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تحقیق: سیدحسن خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
فاضل لنکرانى، محمد، کتاب الطهارة (تقریرات درس امام خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوم، 1386ش.
.........................، معتمد الأصول (تقریرات درس امام خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوم، 1386ش.
قدیرى، محمدحسن، کتاب البیع (تقریرات درس امام خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوم، 1386ش.
کلباسى، ابوالهدى، سماء المقال فی علم الرجال، قم، مؤسسة ولی العصر (ع)، 1419ق.
کلینى، محمدبن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
مامقانى، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، موسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، 1431ق.
مجلسى، محمدباقر، بحار الانوار، تحقیق، سید إبراهیم میانجی و محمدباقر بهبودی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1403ق.
مجلسى، محمدتقى، روضة المتقین، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، چاپ ‏دوم، 1406ق.
مرتضوی لنگرودی، سیدمحمد حسن، جواهر الأصول (تقریرات درس امام خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دوم، 1386ش.
معماری، داود، «امام خمینی و احادیث عرفانی، روایت و درایت»، حکمت معاصر، زمستان 1392ش، شماره4، 121-145.
مهریزی، مهدی، «امام خمینی و فقه الحدیث»، مجله علوم حدیث، زمستان 1378ش، شماره 14، 2-25.
میرجلیلی، علی­محمد، «بازخوانی نارسایی اضطراب حدیث، حکم و چگونگی تعامل با آن»، دوفصلنامهحدیث‌پژوهی، بهار و تابستان 1388ش، شماره 1، 129-166.
..........................، روش و مبانی فقه‌الحدیث، یزد، دانشگاه یزد، 1390ش.
..........................، «مبانی فهم حدیث از دیدگاه شیخ حر عاملی»، مطالعاتقرآنوحدیث، ، بهار و تابستان 1392ش، شماره12، 5-27.
نجفى، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ ‏هفتم، 1981م.
نورى، حسین‌بن محمدتقى، مستدرک الوسائل، قم، موسسه آل‌البیت علیهم السلام، 1408ق.