نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه الهیات دانشگاه اراک
چکیده
دچار شدن حدیث به آفتهایی از قبیل جعل، تحریف، تصحیف و نقل به معنا، سبب گردید که عالمان و پژوهشگران حدیث به ارزیابی سند و متن حدیث اهمیت ویژه ای دهند. عالمان و پژوهشگران حدیث از دانش رجال در ارزیابی سند بهره بردند؛ ولی برای ارزیابی متن حدیث از معیارهایی از قبیل عدم مخالفت با قرآن، عدم مخالفت با سنت قطعی، عدم مخالفت با عقل، عدم مخالفت با دانشهای بشری از قبیل؛ فقه، تاریخ و علوم تجربی استفاده کردند. یکی از مهمترین معیارهای ارزیابی متن حدیث که پیشینه دیرینهای دارد باورهای کلامی است. عالمان از گذشته تاکنون با تکیه بر باورهای کلامی به ارزیابی و نقد متن حدیث مبادرت کردهاند؛ ولی تاکنون باورهای کلامی مفهومشناسی نشده است لذا همواره در استفاده از این معیار، نگرانیِ هرج و مرج، نابسامانی و ناروشمندی وجود دارد که هرکس طبق باور و اعتقاد خویش به نقد حدیث اقدام میکند. آسیبشناسی استفاده از این معیار نیز تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است. این نوشتار در ابتدا به مفهومشناسی باورهای کلامی و سپس به آسیبشناسی استفاده از باورهای کلامی که مقصد اصلی این نوشتار است میپردازد. با بررسی که انجام شد روشن گردید که هر باور کلامی شایستگی معیار و سنجه ارزیابی را ندارد. شش آسیب نیز در استفاده از باورهای کلامی در نقد حدیث شناسایی گردید.
کلیدواژه‌ها
قرآن کریم
آخوند خراسانی، محمد کاظم، کفایة الاصول، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1409ق.
ابن‌ابی‌الحدید، عبد الحمید بن محمد، شرح نهج البلاغة، تهران، جهان، بیتا.
ابن‌ابی‌شیبة، محمد بن عثمان، المصنف، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
ابن‌جوزی، علی‌بن‌جوزی، الموضوعات، المدینة المنورة، المکتبة السلفیة، 1386ق.
ابن حبان، محمدبن احمد بن حبان، الثقات، بیجا، الکتب الثقافیة، 1393ق.
.................................................... ، صحیح ابن‌حبّان، بیروت، الرسالة،1414ق.
ابن‌حجر، احمد بن علی، تعجیل المنفعة ، بیروت، دار الکتاب العربی، بیتا.
ابن حمزه طوسی، محمد بن علی، الثاقب فی المناقب، تحقیق: نبیل رضوان علوان، قم، انصاریان، 1412ق.
ابن‌خزیمة، محمدبن‌اسحاق‌بن‌خزیمة، صحیح، بیجا، المکتب الاسلامی،1412ق.
ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، نجف اشرف، مکتبة الحیدریة، 1376ق.
ابن‌طیفور، ابوالفضل‌بن‌ابی‌طاهر، بلاغات النساء، قم، مکتبة بصیرتی، بیتا.
ابن‌عساکر، علی بن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
ابن قولویه، محمد بن جعفر، کامل الزیارات، تهران، 1375ش.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
ابن‌ماجة، محمدبن‌یزید ، السنن، بیروت، دار الفکر، بیتا.
ابی‌داوود، سلیمان‌بن‌اشعث، السنن، بیروت، دار الفکر،1410ق.
اربلی، علی‌بن‌عیسی، کشف الغمة، بیروت، دار الاضواء، 1405ق.
استادی، رضا، پاسخی به چالشهای فکری در بحث امامت و عصمت،معرفت، سال نهم، آذر و دی 1379ش، ش پنجم، ص8-14.
اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، قم، مؤسسه النشرالاسلامی، 1411ق.
امینی، عبدالحسین، الغدیر، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، 1416ق.
بحرانی، یوسف ، الحدائق الناضره، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، بیتا.
بخاری، محمدبن‌اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت، دار الفکر، 1401ق.
بروجردی، حسین، الاحادیث المقلوبة و جواباتها، قم، دارالحدیث، 1401ق..
بهسودی، محمدسرور، مصباح الاصول، قم، مکتبة الداوری، 1417ق.
بیهقی، احمدبن‌الحسین، السنن الکبری، بیروت، دار الفکر، بیتا.
تبریزی، جواد، صراط النجاة، قم، برگزیده، 1425ق.
.....................، نفی السهو عن النبی (ص)، قم، دار الصدیقة الشهیده، 1419ق.
ترمذی، محمدبن‌عیسی، السنن، بیروت، دار الفکر، 1403ق.
تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1418ق.
جعفریان، رسول، اسئلۀ یوسفیه؛ مکاتبات میریوسف علی استرآبادی و شهید قاضی نورالله شوشتری، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1388ش.
حاکم نیشابوری، محمدبن‌عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار المعرفة، 1406ق.
حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
حسن‌بگی، علی، «عدالت صحابه»،پژوهش های فلسفی کلامی، ش۱و۲، ص107تا111، 1382ش.
حکیم، سیدصاحب، منتقی الاصول، بیجا، الهادی، 1416ق.
حلی، جعفر بن حسن، معارج الاصول، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، 1403ق..
خمینی، روح‌الله، المکاسب المحرمة، قم، اسماعیلیان، 1410ق.
خویی، ابوالقاسم، اجود التقریرات، قم، مطبوعات دینی، 1410ق.
..........................، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم، مرکز نشر آثار شیعه، 1410ق.
..........................، کتاب الصلاة، قم، دار الهادی، 1410ق.
دارمی، عبدالله‌بن‌بهرام، السنن، دمشق، اعتدال، بیتا.
ذهبی، احمد‌بن‌عثمان، میزان الاعتدال، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دار المعرفة، 1382ش.
ربانی، محمد حسن، اصول و قواعد فقه الحدیث، قم: مؤسسه بوستان کتاب،1383ش.
سبحانی، جعفر، تهذیب الاصول، قم: دار الفکر، 1410ق.
.......................، الحدیث النبوی بین الروایة و الدرایة، قم، مؤسسة الامام الصادق (ع)، 1419ق.
سنقری حائری، محمد علی، چهرهگشایی دختران امام حسین (ع)، قم، انتشارات چاف، 1381ش.
سید رضی، محمد بن حسین ، نهج البلاغة، تحقیق: صبحی صالح، قم، دار الهجرة، بیتا.
سید مرتضی، علی بن حسین، تنزیه الانبیاء، ترجمه امیر سلمانی رحیمی، مشهد، آستان قدس رضوی، به نشر، 1377ش.
شافعی، محمدبن‌ادریس، کتاب الام، بیروت، دار الفکر، 1402ق.
شبّر، عبد الله، مصابیح الانوار، قم، مکتبة بصیرتی، بیتا.
صالحی شامی، محمدبن‌یوسف ، سبل الهدی و الرشاد، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1414ق.
صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا (ع)، ترجمۀ علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1380ش..
....................................، الامالی، قم، مؤسسة البعثة، 1417ق.
....................................، الاعتقادات، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، 1371ش.
....................................، عیون اخبار الرضا (ع)، بیروت، اعلمی، 1404ق.
....................................، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1405ق.
....................................، علل الشرایع، نجف اشرف، المکتبة الحیدریة، 1386ق.
طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القران،تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1362ش..
طبرسی، فضل‌بن‌الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، اعلمی، 1415ق.
طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق: سید احمد حسینی، تهران، مکتب نشر الثقافة الاسلامیة، 1408ق.
طوسی، محمدبن‌حسن، اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشی، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1348ش.
...................................، تهذیب الاحکام، تهران: دار الکتب الاسلامیة،1366ش.
...................................، الاقتصاد، تهران: مکتبة جامع چهلستون، 1400ق.
...................................، الاستبصار، بیروت: دار الاضواء، 1406ق.
عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، قم، بینا، 1400ق.
عاملی، سید محمد، مدارک الاحکام، تحقیق: مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1410ق.
علامه حلی، یوسف بن مطهر، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق: حسن حسن زاده آملی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1407ق.
فاضل مقداد، مقداد‌بن‌عبدالله، اللوامع الالهیة، تحقیق: سید محمد علی قاضی طباطبایی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی،1380ش.
فیاض، محمداسحاق، محاضرات، بیجا، دار الهادی، 1410ق.
لاری، عبدالحسین، المعارف السلمانیة، تهران، نمایشگاه و نشر کتاب، 1364ش.
مجتهدی سیستانی، مرتضی، صحیفه مهدیه، ترجمه مؤسسه اسلامی، قم، الماس، 1393ش.
مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ پنجم،1386ش.
مدرسی طباطبایی، حسین، مکتب در فرایند تکامل، تهران: کویر،1386ش.
مسعودی، عبد الهادی، وضع و نقد حدیث، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها و دانشکده علوم حدیث، 1388ش.
.................................، در پرتو حدیث، قم، دار الحدیث، 1389ش.
مسلم، مسلم‌بن‌حجاج، صحیح مسلم بن حجاج بشرح الامام النووی، بیروت: دار احیاء التراث، 1420ق.
مظفر، محمدحسین، پژوهشی در باب علم امام (ع)، ترجمۀ علی شیروانی، قم: دار الفکر، 1385ش.
مظفر، محمدرضا، المنطق، قم، مؤسسۀ اسماعیلیان، 1379ش.
..........................، عقائد الامامیة، تهران، محمدی، بیتا.
میرشریفی، علی، فریادی به بلندای تاریخ، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1381ش.
نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367ش.
نفیسی، شادی، علامه طباطبایی وحدیث، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1384ش.
همدانی، آقا رضا، مصباح الفقیه، بیجا، مکتبه الصدر، بیتا.
هیثمی، نورالدین، مجمع الزوائد، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1408ق.
)