نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها قم

چکیده

در کتاب الکافی روایتی صحیح ­السند مبنی بر ذلت­پذیری امام سجاد (ع) در مقابل یزید نقل شده است. این کُرنش به حدی است که امام خود را تسلیم یزید کرده و اقرار به بندگی او نموده است. در تاریخ یعقوبی این اقرار اضطراری به صورت شدیدتر، در مقابل مسلم بن عقبه بیان شده است، به حدی که امام کیفیت بندگی­شان را خود مشخص می­کند. این حدیث تاریخی گرچه صحیح السند است، اما برای ارزیابی حدیث به دلیل متقن دیگری نیاز است و آن نقد متن است. این مقاله در صدد است با بررسی خبرهای مشابه در دیگر مصادر تاریخی، روایت شیخ کلینی را مورد نقد قرار دهد. روایت موجود در روضه کافی ضمن تعارض با اخبار تاریخی وارد شده در کتب اهل­سنّت و یا حتی کتب شیعی، از نظر عقلی، رکاکت معنا و نیز تعارض با روایات و سنت معصومین دچار خدشه است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمّد بن ابوالفضل ابراهیم، مصر، داراحیاء الکتب العربیة، 1378ق.
ابن أثیر، علی بن ابی الکرم، الکامل فی التاریخ، دارصادر، داربیروت، 1385ق.
ابن أعثم کوفی، احمد بن علی، الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالأضواء، 1411ق.
ابن جوزى، عبدالرحمن بن على، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1412ق.
ابن حجر عسقلانى، احمد بن على، الإصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود و على محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ‏ابن ‏خلدون، (دیوان المبتدأ و الخبر فى تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوى الشأن الأکبر)، تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دارالفکر، 1408ق.
ابن داود حلی، حسن­بن­علی، رجال ‏ابن‏داود، تحقیق: السید محمد صادق آل بحر العلوم، النجف الأشرف، منشورات مطبعة الحیدریة، 1392ق.
ابن سعد، محمد، الطبقات ‏الکبرى، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1410ق.
ابن شعبة حرانى‏، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1404ق.
ابن طاووس، علی بن موسی، اللهوف على قتلى الطفوف، تهران، جهان، 1348ش.‏
ابن قتیبة دینوری، عبدالله بن مسلم، الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالأضواء، 1410ق.
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، 1407ق.
ابوحنیفة دینورى، احمد بن داود، الأخبار الطوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات الرضى، 1368ش.
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، لبنان، دارالأضواء، 1405ق.
أندلسی، علی بن سعید[ابن حزم]، جمهرة أنساب العرب، تحقیق لجنة من العلماء، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1403ق.
بلاذرى، احمد بن یحیی، أنساب ‏الأشراف، تحقیق: محمد باقر المحمودی، بیروت، دارالتعارف، 1397ق.
جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، 1386ش.
حرعاملى، محمدبن­حسن، وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة)، قم، مؤسسة آل البیت، 1409ق.
خویی، سیدابوالقاسم، معجم ‏رجال ‏الحدیث، الطبعة دارالخامسة، بی­جا، 1413ق.
دلشاد تهرانی، مصطفی، سیره نبوی، منطق عملی، دفتر دوم: سیره اجتماعی، تهران، دریا، 1385ش.
ــــــــــــــــــــــــــــ، سیره نبوی، منطق عملی، دفتر اول: سیره فردی، تهران، دریا، 1385ش.
ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الإسلام و دفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق: عبدالسّلام قدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، 1410ق.
ری شهری، محمد، میزان الحکمة، تحقیق: دارالحدیث، قم، دارالحدیث، 1416ق.
زاهدی توچایی، محمد حسن، تأملی در اخبار ملاقات امام سجاد (ع) با مسلم بن عقبه در قیام حرّه، پژوهش­های قرآن و حدیث، سال چهل و پنجم، شماره­ی یکم، بهار و تابستان 1391ش.
شهیدی، سید جعفر، زندگانی علی بن الحسین (ع)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1386ش.
صفار، محمد بن حسن‏، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد(ص)، تصحیح: محسن کوچه باغى، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، 1404ق.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک المعروف بتاریخ ‏الطبری، تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، 1387ق.
طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، تحقیق: جواد القیومی الإصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1415ق.
ــــــــــــــــــــــــــــــ، رجال الکشی المعروف باختیار معرفة الرجال، تصحیح وتعلیق: میرداماد الأسترابادی، تحقیق: السید مهدی الرجائی، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، بی­تا.
ــــــــــــــــــــــــــــــ، النهایة فی مجرّد الفقه و الفتاوی، قم، قدس محمدی، بی­تا.
علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال، تحقیق: الشیخ جواد القیومی، مؤسسة نشر الفقاهة، 1417ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی اکبر الغفاری، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1388ق.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ، گزیده کافى، مترجم: محمدباقر بهبودى، تهران، مرکز انتشارات علمى و فرهنگى‏، 1363ش.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ، ترجمه روضه کافى، مترجم: محمدباقر کمره‏اى، تهران، کتاب فروشى اسلامیه، 1382ق.‏
مامقانی، عبدالله، مقیاس الهدایة فی علم الدرایة، قم، بی­نا، 1411ق.
مازندرانى، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی(الأصول و الروضة)، تحقیق: ابوالحسن‏شعرانى، تهران، المکتبة الإسلامیة، 1382ق.‏
مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لعلوم الأئمة الأطهار، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1403ق.
ـــــــــــــــــــــــ، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏، تحقیق: سید هاشم رسولى محلاتى، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1404ق.
مسعودی، على بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم، دارالهجرة، 1409ق.
مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق: مؤسسة آل البیت(ع)، بیروت، دارالمفید، 1414ق.
مقریزى نمیسى، أحمد بن على، إمتاع ‏الأسماع بما للنبى من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق: محمد عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1420ق.
مهریزی، مهدی، نقد متن(1)(پیشینه تاریخی)، فصلنامه علوم حدیث، شماره 26، زمستان 1381.
نجاشی، احمد بن علی، رجال ‏النجاشی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1416ق.
نصیری، علی، روش­شناسی نقد احادیث، قم، وحی و خرد، 1390ش.
نفیسی، شادی، معیارهای نقد متن در ارزیابی حدیث، مقالات و بررسیها، دفتر 70، زمستان 1380ش.
یعقوبی، احمد بن أبى یعقوب، تاریخ ‏الیعقوبى، بیروت، دارصادر، بى­تا.