نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز
چکیده
ابدال یکى از اصطلاحات فرهنگ اسلامى نزد فریقین است که از دیرباز بر زبان احادیث و علماى دین ظاهر شده است. اما این اصطلاح به چه معناست؟ مصادیق آن کدامست؟ نظر اهل سنت و شیعه در این باره، با توجه به احادیث و نظرات مطرح، چیست؟ در این مقاله سعى مىشود از طریق پژوهشى کتابخانهاى، با بررسى احادیث ابدال و نیز اقوال مرتبط بدان، هر چه بیشتر مدلول و مراد این اصطلاح نزد مسلمانان و نیز عقیده آنان نسبت بدان کشف شده و در نهایت آشکار گردد که این اصطلاح به هیچ‌وجه به صورتى دقیق با معنایى مشخص به کار نرفته است و بسیاری از دانشمندان نسبت به اصالت اسلامی این اصطلاح و احادیث دربردارنده آن به دیده تردید و انکار نگاه می‌کنند. امید است که این مقاله گامی کوچک در مفهوم‌شناسی یکی از اصطلاحات اسلامی بردارد.
کلیدواژه‌ها
قرآن کریم.
ابن الاثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث، تحقیق: طاهر احمد زاوی و محمود محمد طناجی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1364ش.
ابن أبى جمهور أحسائى، محمد بن على، عوالى اللئالى العزیزة فى الاحادیث الدینیة، تحقیق: سید مرعشى و مجتبى عراقى، قم، چاپ اول، 1403 ق.
ابن أبىحاتم، عبدالرحمن، الجرح و التعدیل، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ اول، 1371 ق.
ابن أبىالحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم، بى جا، دار احیاء الکتب العربیة، بى‌تا.
ابن أبی الدنیا، عبد الله بن محمد، الأولیاء، تحقیق: محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیة، چاپ اول، بی‌تا.
ابن أبی شیبة، عبدالله بن محمد، المصنف، تحقیق: سعید اللحام، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، 1409ق.
ابن بطریق، یحیی بن حسن، العمدة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1407ق.
ابن تیمیة، مجموع الفتاوی، بی‌جا، بی‌تا.
ابن الجوزى، عبدالرحمن بن على، الموضوعات، تحقیق: عبدالرحمن محمد عثمان، چاپ اول، مدینه، المکتبة السلفیة، 1386 ق.
ابن حبان، محمد، الثقات، مؤسسة الکتب الثقافیة، چاپ اول، 1393ق.
_____، المجروحین، تحقیق: محمود إبراهیم زاید، بی‌جا، بی‌تا.
ابن حجر عسقلانى، احمد بن على، تهذیب التهذیب، بى جا، دار الفکر، چاپ اول، 1404 ق.
_______________، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1390ق.
ابن حنبل، احمد بن محمد، المسند، بیروت، دار صادر، بى‌تا.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، المقدمة، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1988م.
ابن داوود حلی، الرجال، تحقیق: محمد صادق آل بحر العلوم، نجف، منشورات مطبعة الحیدریة، 1392 ق.
ابن سلیمان، حسن، مختصر بصائر الدرجات، نجف، المطبعة الحیدریة، چاپ اول، 1950 م.
ابن شبة نمیری، عمر، تاریخ المدینة المنورة(أخبار المدینة النبویة)، تحقیق: فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر، 1410ق.
ابن طاوس حسنى، على بن موسى، اقبال الأعمال، تحقیق جواد قیومى اصفهانى، سازمان تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1415 ق.
ابن عدی، عبدالله، الکامل، تحقیق: یحیی مختار غزاوی، بیروت، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، چاپ سوم، 1409 ق.
ابن عساکر، على بن حسن، تاریخ مدینه دمشق(تاریخ شام)، تحقیق: على شیرى، بى جا، دار الفکر، 1415 ق.
ابن غضائری، أحمد بن حسین، الرجال، تحقیق: محمد رضا جلالی، بی‌جا، دار الحدیث، چاپ اول، 1422 ق.
ابن فتال نیشاپورى، محمد، روضة الواعظین، تحقیق: سید محمد مهدى، قم، منشورات الرضى، بى‌تا.
ابنفهد حلى، احمد بن محمد، المهذب البارع، تحقیق: مجتبى عراقى، قم، جامعة المدرسین، 1407 ق.
ابن قیم الجوزیة، محمد بن أبىبکر، المنار المنیف، تحقیق: عبدالفتاح أبو غدة، حلب، مکتب المطبوعات الاسلامیة، چاپ دوم، 1403 ق.
ابن میثم بحرانی، میثم بن علی، شرح نهج البلاغه، تصحیح: گروهی از دانشمندان، تهران، مؤسسة النصر، 1378ش.
أبو داود، سلیمان بن أشعث، السنن، تحقیق: سعید محمد لحام، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1410 ق.
أبو ریة، محمود، أضواء على السنة المحمدیة أو دفاع عن الحدیث، بى جا، نشر البطحاء، چاپ پنجم، بى‌تا.
اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، بیروت، دار الأضواء، چاپ دوم، 1405ق.
ألبانی، محمد ناصر الدین، سلسله الأحادیث الضعیفة والموضوعة وأثرها السیئ فی الأمة، ریاض، چاپ اول، 1412 ق.
ألفی سکندری، احمد شحاتة، المقالات القصار، فی فتاوی الأحادیث و الأخبار، بی‌جا، بی‌تا.
امین، سید محسن، أعیان الشیعة، تحقیق: حسن امین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، بی‌تا.
بستانی، قاسم، معیارهای شناخت احادیث ساختگی، اهواز، نشر رَسِش، چاپ اول، 1386ش.
بستوی، عبدالعلیم عبدالعظیم، موسوعة فی احادیث الامام المهدی، الضعیفة و الموضوعة، مکة – مکتبة المکیة، بیروت – دار ابن الحزم للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، 1420ق.
بیقهی، احمد بن حسین، شعب الإیمان، تحقیق: محمد سعید بسیونی زغلول، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1410 ق.
توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ، تهران، انتشارات سمت- مؤسسه فرهنگی طه – مرکز جهانی علوم اسلامی، 1379ش.
حاکم نیشاپوری، أبوعبدالله، المستدرک علی الصحیحین، اشراف یوسف عبدالرحمن المرعشلی، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
خوئی، معجم رجال الحدیث، بی‌جا، چاپ پنجم، 1413 ق.
دیلمی، شیرویة بن شهردار، الفردوس بمأثور الخطاب، تحقیق: سعید بسیونی زغلول، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1406 ق.
ذهبى، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، تحقیق: على محمد بجاوى، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، 1382 ق.
رشید رضا، محمد، مجلة المنار، الأسئلة و الأجوبة،1320 ق؛ اسئلة من الحجاز، 1326 ق؛ اسئلة عن الأبدال و الأوتاد و القطب الغوث،1345ق.
زرندی شافعی، محمد بن یوسف، معارج الوصول إلی معرفة فضل آل الرسول(ع)، تحقیق: ماجد بن احمد العطیة، بی‌جا، بی‌تا.
سیوطى، عبدالرحمن بن أبىبکر، الجامع الصغیر، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1401 ق.
شرف الدین، سید عبدالحسین موسوی، أبوهریرة، قم، مؤسسة انصاریان للطباعة و النشر، بی‌تا.
شریف رضی، نهج البلاغة، تحقیق: محمد عبده، بیروت، دار المعرفة، بى‌تا.
شهید ثانى، زینالدین بن على، مسکن الفؤاد عند فقد الاحبة و الاولاد، قم، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، 1407 ق.
_____، منیة المرید فى أدب المفید و المستفید، تحقیق رضا مختارى، بى جا، مکتب الاعلام الاسلامى، چاپ اول، 1409 ق.
صدوق، محمد بن على، علل الشرایع، نجف، المکتبة الحیدریة، 1386 ق.
___، الأمالی، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیة - مؤسسة البعثة، قم، مرکز الطباعة والنشر فی مؤسسة البعثة، چاپ اول، 1417ق.
___، الخصال، تحقیق علی أکبر غفاری، قم، منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، 1403 ق.
صنعانى، عبدالرزاق بن همام، المصنف، تحقیق: حبیب الرحمن أعظمى، بى جا، المجلس العلمى، بى‌تا.
طبرانى، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدى عبدالمجید سلفى، قاهرة، مکتبة ابن تیمیة، چاپ دوم، بى‌تا.
___، المعجم الأوسط، تحقیق: دار الحرمین، بی‌جا، دار الحرمین للطباعة والنشر والتوزیع، 1415ق.
طبرسى، احمد بن على، الاحتجاج، تحقیق: حسن خرسان، بى جا، دار النعمان، بى‌تا.
طبرسى، فضل بن حسن، مکارم الاخلاق، بىجا، منشورات الشریف الرضى، چاپ ششم، 1392ق.
طبرى، محمد بن جریر(شیعى)، نوادر المعجزات فى مناقب الائمة الهداة، قم، مؤسسة الامام الهادى(ع)، چاپ اول، 1410 ق.
___، دلائل الامامة، تحقیق بخش مطالعات اسلامى، مؤسسة البعثة، قم، مؤسسة البعثة، چاپ اول، 1413 ق.
طوسى، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، 1411 ق.
____، الغیبة، تحقیق: شیخ عباد الله طهرانی و شیخ علی احمد ناصح، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1411ق.
عاملى، على بن یونس، الصراط المستقیم الى مستحقى التقدیم، تصحیح: محمد باقر بهبودى، بى جا، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، چاپ اول، 1384 ق.
عجلونى، اسماعیل بن محمد، کشف الخفاء، بى جا، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، 1408 ق.
عطاردی، عزیز الله، مسند الإمام الرضا (ع)، تحقیق: عزیز الله عطاردی خبوشانی، بی‌جا، المؤتمر العالمی الإمام الرضا (ع)، 1406ق.
عقیلی، الضعفاء، تحقیق عبد المعطی أمین قلعجی، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ سوم، 1418 ق.
علامه حلی، خلاصة الأقوال، تحقیق جواد قیومی، بی‌جا، مؤسسة نشر الفقاهة، چاپ اول، 1417 ق.
فتنى، محمدطاهر بن على، تذکرة الموضوعات، بى جا، بى‌تا.
قاضی نعمان مغربی، شرح الأخبار، تحقیق: سید محمد حسینی جلالی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، بی‌تا.
قطب الدین راوندی، الخرائج والجرائح، تحقیق: مؤسسة الإمام المهدی (ع) به إشراف سید محمد باقر موحد أبطحی، قم، مؤسسة الإمام المهدی، چاپ اول، 1409ق.
قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، تحقیق: سید علی جمال أشرف حسینی، بی‌جا، دار الأسوة للطباعة و النشر، چاپ اول، 1416ق.
کورانی، شیخ علی، معجم احادیث الامام المهدی(ع)، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، چاپ اول، 1411ق.
متقى هندى، على بن حسامالدین، کنز العمال، تحقیق: شیخ بکرى حیانى، بیروت، مؤسسة الرسالة، بى‌تا.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، بحار الانوار، تحقیق: محمد باقر بهبودی، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، 1403ق.
مرعشی، سید نور الله حسینی، شرح احقاق الحق، تحقیق: سید شهاب الدین مرعشی نجفی، قم، منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، بی‌تا.
مسلم بن حجاج، الصحیح، بیروت، دار الفکر، بى تا.
مشکور، محمد جواد، خلاصه ادیان در تاریخ دینهای بزرگ، تهران، انتشارات شرق، چاپ دوم، 1362ش.
مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، تحقیق: على اکبر غفارى، بى جا، جماعة المدرسین، بى‌تا.
___، الامالى، تحقیق: على اکبر غفارى، قم، جماعة المدرسین فى الحوزة العلمیة، بى‌تا.
نسائی، الضعفاء والمتروکین، بیروت، دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزیع، چاپ اول، 1406 ق.
نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، ناشر فرزند مؤلّف، چاپ اول، 1412 ق.
هیثمى، على بن أبىبکر، مجمع الزوائد، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1408 ق.
)