Document Type : Research
Authors
1 PhD Student in Quran and Hadith Sciences, Ferdowsi University of Mashhad.
2 Associated Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Ferdowsi University of Mashhad.
3 Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Ferdowsi University of Mashhad.
Abstract
Despite its prominent position in scriptural propositions and despite its importance in “Shia jurisprudential mysticism,” the idea of “self-knowledge” is the subject of various disputes, including a dispute over its most significant scriptural proof which is the hadith “whoever knows himself knows his God.” Yet it is crucial to know that not only the claim over the invalidity of the hadith is unacceptable, but overlooking all scriptural verifications for this hadith and focusing on justifications like “Quranic confirmations,” “semantic frequency,” or “the rule of the consolidation of weak hadiths” are worthy of consideration. For though the aforesaid hadith is at first sight a weak (Morsal) hadith and is not reliable, but it is possible to prove its validity by relying on “the consolidation of conjectures” and by an aggregation of a collection of “documentary and significative postulations” like: “the credibility of sources”; “inclusion in the credible collection of One Hundred Words”; “excellency of letter and spirit”; “semantic or schematic frequency”; “scriptural reputation”; “acceptance by the erudite” and “support by Quranic, argumentative, and intuitive confirmations,” and in doing so, reinforce one of the most important principles of mysticism and methodically found an “Islamic pedagogical system” upon it.
Keywords
ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمیدبن‌هبة‌الله، شرح نهج البلاغة لابن‌أبی‌الحدید، با تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیة‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.
ابن‌جبیر، علی‌بن‌یوسف، نهج الایمان، با تحقیق احمد حسینی، مشهد، مجتمع امام هادی (ع)، 1418ق.
ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمدبن‌على، معالم العلماء، با تصحیح محمدصادق بحرالعلوم، نجف اشرف، المطبعة الحیدریة، 1380ق.
ابن‌طاووس، علی‌بن‌موسی، الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1409ق.
_________________، فلاح السائل، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1377ش.
ابن‌عطیه اندلسی، أبومحمد عبدالحق‌بن‌أبی‌بکر، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، با تحقیق عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1413ق.
ابوالفتوح رازى، حسین‌بن‌علی، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن، با تحقیق محمدجعفر یاحقی و محمدمهدى ناصح، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1408ق.
اسلامی، محمدتقی، اخلاق اسلامی و کاربست قاعده تسامح در ادله سنن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1390ش.
اعرافی، علی‌رضا، ضمیر ناخودآگاه در قرآن، قم، مؤسسه اشراق و عرفان، 1393ش.
افشارپور، مجتبی، برهان معرفت نفس بر اثبات وجود خدا در الهیات صدرایی، قم، حکمت اسلامی، 1396ش.
افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، با تحقیق احمد حسینی اشکوری، قم، کتابخانه عمومی آیة‌الله مرعشی نجفی (ره)، 1401ق.
بغوى، حسین‌بن‌مسعود، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن، با تحقیق عبدالرزاق المهدی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1420ق.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، با تحقیق سیدمهدی رجائی، قم، دارالکتاب الاسلامی، 1410ق.
ثعالبی، عبدالرحمان‌بن‌محمد، تفسیر الثعالبى المسمى بالجواهر الحسان فى تفسیر القرآن، با تحقیق عبدالفتاح أبوسنة، شیخ علی محمد معوض و شیخ عادل أحمد عبدالموجود، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1418ق.
ثعلبی نیشابورى، احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1422ق.
جمعی از مترجمان، ترجمه تفسیر طبری، با تحقیق حبیب یغمایی، تهران، توس، 1356ش.
جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، با تحقیق علی اسلامی، قم، اسراء، 1388ش.
____________، توحید در قرآن، قم، اسراء، 1383ش.
جهانگیری، محسن، «عمرو بن بحر جاحظ ـ 255، 150ه ـ 868 ، 767م ـ ادیب فیلسوف ـ بخش نخست»، دوفصلنامه ادب فارسی، تابستان 1390، شماره 6، صص 1-16.
حافظ برسى، رجب‌بن‌محمد، مشارق أنوار الیقین فی أسرار أمیرالمؤمنین (ع)، با تحقیق علی عاشور، بیروت، اعلمی، 1422ق.
حر عاملى، محمدبن‌حسن، هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة (ع)، مشهد، آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الإسلامیة، 1414ق.
حسینی طهرانی، سید محمدحسین، توحید علمی و عینی، مشهد مقدس، علامه طباطبائی، 1428ق.
_____________________، مهر تابان، مشهد، علامه طباطبائی، 1423ق.
_____________________، ولایت فقیه در حکومت اسلام، مشهد، علامه طباطبائی، 1427ق.
خرازی، محسن، عمدة الاصول، قم، مؤسسه در راه حق، 1422ق.
خطیب بغدادی، أبوبکر أحمدبن‌علی، تاریخ بغداد، با تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، دار الغرب الاسلامی، 1422ق.
خوش‌صحبت، مرتضی؛ جعفری، محمد، «تبیین برهان معرفت نفس بر مبنای حدیث من عرف نفسه فقد عرف ربه»، فصلنامه معرفت کلامی، تابستان 1390، شماره 2، صص 79-110.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، تفصیل النشأتین و تحصیل السعادتین، قم، الهجرة، بی‌تا.
ربانی بیرجندی، محمدحسن، «وثوق صدوری و وثوق سندی و دیدگاه‌ها»، فصلنامه فقه، بهار و تابستان 1378، شماره 19 و 20، صص 145-207.
________________، دانش درایة الحدیث همراه با نمونه‌های حدیثی و فقهی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1390ش.
ربانی، محمدحسن، «روش علمی شهید ثانی در رجال و حدیث»، فصلنامه فقه، پاییز 1388، شماره 61، صص 145-207.
رحمانی، غلام‌رضا، خودشناسی فلسفی، قم، بوستان کتاب، 1389ش.
رحمتی، محمدکاظم، «معرفی جلاء الابصار فی متون الاخبار (متنی حدیثی از میراث معتزله)»، فصلنامه علوم حدیث، پاییز 1380، شماره 21، صص 103-136.
رحیمیان، سعید، هویت فلسفه اسلامی، قم، بوستان کتاب، 1383ش.
رشیدالدین میبدی، احمد بن ابى‌سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، با تحقیق علی‌اصغر حکمت، تهران، امیرکبیر، 1371ش.
روزبهان بقلى، روزبهان بن ابى‌نصر، عرائس البیان فى حقائق القرآن، با تحقیق احمد فرید مزیدی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2008م.
سبحانی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1428ق.
سلمى، محمدبن‌حسین، حقائق التفسیر، با تحقیق نصرالله پورجوادی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1369ش.
شهیدثانی، زین الدین بن علی، کشف الریبة، تهران، مرتضوی، 1361ش.
طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، 1371ش.
طباطبائی، سید محمدکاظم، منطق فهم حدیث، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1390ش.
طباطبائی، فاطمه و حسینی‌فر، رضا، «نگاهی نو به حدیث شریف من عرف نفسه فقد عرف ربه»، دوفصلنامه پژوهشنامه عرفان، پاییز و زمستان 1388، شماره 1، صص 7-36.
عابدینی، احمد، «بررسی تسامح در ادله سنن»، فصلنامه بازتاب اندیشه، اسفند 1385، شماره 83، صص 29-38.
عاصمی، احمد بن محمد، العسل المصفى من تهذیب زین الفتى فی شرح سورة هل أتى، با تحقیق محمدباقر محمودی، قم، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، 1418ق.
عاملى نباطى، على من محمد، الصراط المستقیم إلى مستحقی التقدیم، با تحقیق میخائیل رمضان، نجف، المکتبة الحیدریة، 1384ق.
علم الهدى، على بن حسین، امالی المرتضی، با تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، دار الفکر العربی، 1998م.
فتال نیشابورى، محمدبن‌احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، رضى، 1375ش.
فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى، تفسیر الصافی، با تحقیق حسین اعلمی، تهران، مکتبة الصدر، 1415ق.
قفطی، علی بن یوسف، إنباه الرواة على أنباه النحاة، بیروت، المکتبة العنصریة، 1424ق.
قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، با تحقیق حسین درگاهی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، سازمان چاپ و انتشارات، 1368ش.
کبیر مدنى، سید علیخان بن احمد، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، با تحقیق محسن حسینی امینی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1409ق.
کلانتری، علی‌اکبر، «تسامح در ادله سنن، قاعده‌ای ناکارآمد»، فصلنامه علوم اسلامی، بهار 1389، شماره 17، صص 1-21.
کلبرگ، اتان، کتابخانه ابن‌طاووس و احوال و آثار او، با ترجمه رسول جعفریان و علی قرایی، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیة‌الله مرعشی نجفی، 1371ش.
کورانی عاملی، علی، مکتبة الطالب، قم، دارالهدی، 1427ق.
گیلانى، عبد الرزاق بن محمدهاشم، شرح مصباح الشریعة، ترجمه عبدالرزاق گیلانى، با تحقیق و تصحیح آقاجمال خوانسارى، تهران، پیام حق، 1377ش.
مازندرانی، محمدصالح بن احمد، شرح الکافی (الأصول و الروضة)، با تحقیق و تصحیح ابوالحسن شعرانی، تهران، المکتبة الإسلامیة، 1382ق.
مامقانی، عبدالله، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، با تحقیق محمدرضا مامقانی، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1411ق.
مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
مجلسى، محمدتقى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، با تحقیق و تصحیح حسین موسوی کرمانی و علی‌پناه اشتهاردی، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، 1406ق.
___________، لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقیه، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1414ق.
محمدی ری‌شهری، محمد، دانش‌نامه عقائد اسلامی، قم، دار الحدیث، 1391ش.
مسعودی، عبدالهادی، آسیب‌شناخت حدیث، قم، زائر، 1390ش.
____________، درسنامه فهم حدیث، قم، دار الحدیث، 1389ش.
مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، 1383ش.
مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، انتشارات اسلامی، 1430ق.
ملکی تبریزی، جواد، اسرار الصلوة (فارسی)، با ترجمه رضا رجب‌زاده، تهران، پیام آزادی، 1372ش.
منسوب به جعفر بن محمدصادق (ع)، مصباح الشریعة، بیروت، اعلمی، 1400ق.
نجاشی، احمد بن علی، رجال، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1365ش.
نخجوانى، نعمت الله بن محمود، الفواتح الالهیة و المفاتح الغیبیة، مصر، دار رکابى، 1999م.
نفیسی، شادی، درایة الحدیث: بازپژوهی مصطلحات حدیثی در نگاه فریقین، تهران، سمت و دانشکده علوم حدیث، 1388ش.
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1408ق.
)