رضایی, شهناز, خاکپور, رحیم, علی پور, صدرا. (1398). نقد و بررسی جایگاه حدیث «هفتاد و سه فرقه» در منظومه فکری تکفیریها. مطالعات فهم حدیث, 6(1), 265-287. doi: 10.30479/mfh.2019.1823
شهناز رضایی; رحیم خاکپور; صدرا علی پور. "نقد و بررسی جایگاه حدیث «هفتاد و سه فرقه» در منظومه فکری تکفیریها". مطالعات فهم حدیث, 6, 1, 1398, 265-287. doi: 10.30479/mfh.2019.1823
رضایی, شهناز, خاکپور, رحیم, علی پور, صدرا. (1398). 'نقد و بررسی جایگاه حدیث «هفتاد و سه فرقه» در منظومه فکری تکفیریها', مطالعات فهم حدیث, 6(1), pp. 265-287. doi: 10.30479/mfh.2019.1823
رضایی, شهناز, خاکپور, رحیم, علی پور, صدرا. نقد و بررسی جایگاه حدیث «هفتاد و سه فرقه» در منظومه فکری تکفیریها. مطالعات فهم حدیث, 1398; 6(1): 265-287. doi: 10.30479/mfh.2019.1823
نقد و بررسی جایگاه حدیث «هفتاد و سه فرقه» در منظومه فکری تکفیریها
1دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی ارومیه
2استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی ارومیه.
3استادیار گروه معارف، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی ارومیه.
چکیده
از جمله سرچشمههای اندیشه تکفیری مستندات دینی است که میتوان از آن با عنوان مبانی دینی- معرفتی اندیشه تکفیری یاد کرد. موارد نقلی و متکی به متون دینی، از مهمترین مبانی مورد استناد حامیان این اندیشه است که حدیث مشهور «هفتاد و سه فرقه» یکی از آن مواردی است که تکفیریها در ادعای حقانیت و نجاتیافتگی خود و هلاکت سایر فرق اسلامی به آن استناد میکنند. در این مقاله با تأکید بر منابع معتبر حدیثی اهل سنت و با روش توصیفی ـ تحلیلی میزان اعتبار حدیث «هفتاد و سه فرقه»، مضمون آن و استحصال رویکرد تکفیری از آن روایت بررسی میشود. اگرچه در بررسی سطحی، از ظاهر حدیث استحصال این رویکرد معرفتی و رفتاری محتمل است اما در نهایت با بررسیهای جدیتر و عمیقتر آشکار میگردد که این استنباط با دیگر متون دینی، عقل سلیم و سیره پیامبر (ص) و صحابه ناسازگار است و سبب حصول رذایل فکری و رفتاری چون خود حقپنداری، تصور مالکیت حقیقت برای خود و دگرناپذیری میگردد.
ابنحزم، علی بن احمد، رسائل ابن حزم الاندلسی، بیروت، مؤسسه العربیة للدراسات و النشر، 1981م.
________________، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، قاهره، مکتبة الخانجی، بیتا.
ابنحنبل، احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، بیجا، موسسه الرسالة، 2001م.
ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، جامع بیان العلم و فضله، السعودیة، دار ابنجوزی، 1994م.
ابن عبدالوهاب نجدی، عبدالله بن محمد، جواب اهل السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة و الزیدیة، ریاض، دار العاصمة، چاپ سوم، 1412ق.
ابنفوزان، عبدالله، اعانة المستفید بشرح کتاب التوحید، بیجا، مؤسسه الرسالة، چاپ سوم، 2002م.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیجا، دار طیبه للنشر و التوزیع، 1999م.
ابنماجه، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، بیجا، دار احیاء الکتب العربیة، بیتا.
ابنوضاح، محمد، البدع و النهی عنها، قاهره، مکتبة العلم، 1416ق.
ابویعلی، احمد بن علی، مسند أبی یعلی، دمشق، دار المأمون للتراث، 1984م.
ابوداود، سلیمان بن اشعث، سنن أبی داود، بیجا، دار الرسالة العالمیة، 2009م.
اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۰ش.
اشقر، عمر بن سلیمان، الجنة و النار، اردن، دار النفائس، چاپ هفتم، 1998م.
بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع المسند الصحیح المختصر من امور رسول اللله (ص) و سننه و ایامه (صحیح بخاری)، بیجا، دار طوق النجاة، 1422ق.
براک، عبدالرحمن بن ناصر، شرح العقیدة الطحاویة، بیجا، دار التدمریة، چاپ دوم، 2008م.
بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، چاپ دوم، ۱۹۷۷م.
بغوی، حسین بن مسعوى، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، قاهره، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی، چاپ دوم، 1975م.
تویجری، حمود بن عبدالله، اتحاف الجماعة بما جاء فی الفتن و الملاحم و اشراط الساعة، چاپ دوم، ریاض، دار الصمیعی، 1414ق.
جبرین، عبدالله بن عبدالعزیز، تسهیل العقیدة الاسلامیة، بیجا، دار العصیمی، چاپ دوم، بیتا.
جلعود، محماس بن عبدالله، الموالاة و المعاداة فی الشریعة الاسلامیة، بیجا، دار الیقین، 1987م.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1990م.
حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة، تهران، کتابخانه اسلامی، چاپ ششم، 1403ق.
خمیس، محمد بن عبدالرحمن، اعتقاد اهل السنة شرح اصحاب الحدیث، السعودیة، وزارة الشئون الاسلامیة و الاوقاف، 1419ق.
دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، سنن الدارمی، بیروت، دار الکتب العلمیة، بیتا.
ذهبی، محمد بن احمد، العرش، مدینه، بحث علمی دانشگاه اسلامی مدینه، چاپ دوم، 2003م.
سفارینی، محمد بن احمد، لوائح الانوار السنیة و لواقح الافکار السنیة، ریاض، مکتبة الرشد، 1994م.
شاطبی، ابراهیم بن موسی، الاعتصام، السعودیة، دار ابنعفان، 1992م.
شوکانی، محمد بن علی، ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الاصول، دمشق، دار الکتاب العربی، 1999م.
_______________، فتح القدیر، دمشق، دار ابنکثیر، 1414ق.
صبحی صالح، ابراهیم، علوم الحدیث و مصطلحه عرض و نقد، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ پانزدهم، 1984م.
صنعانی، محمد بن اسماعیل، افتراق الامة الی نیف و سبعین فرقة، ریاض، دار العاصمة، 1415ق.
عبد بن حمید، عبدالحمید، المنتخب من مسند عبد بن حمید، بیجا، دار بلنسیة، چاپ دوم، 2002م.
عراقی، عبدالرحیم بن حسین، التقیید وا لایضاح شرح مقدمة ابن الصلاح، مدینه، المکتبة السلفیة، 1969م.
__________________، المغنی عن حمل الاسفار فی الاسفار فی تخریج ما فی الاحیاء من الاخبار، بیروت، دار ابنحزم، 2005م.
عواجی، غالب بن علی، فرق معاصرة تنتسب الی الاسلام و بیان موقف الاسلام منها، جدة، المکتبة العصریة الذهبیة، چاپ چهارم، 2001م.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ پنجم، 1363ش.
لالکائی، هبة الله بن حسن، شرح اصول اعتقاد اهل السنة و الجماعة، السعودیة، دار طیبة، چاپ هشتم، 2003م.
متقی هندی، علاء الدین، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت، الرسالة، 1989م.
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
محمود، عبدالرحمن بن صالح، موقف ابن تیمیة من الاشاعرة، ریاض، مکتبة الرشد، 1995م.
مروزی، محمد بن نصر، السنة، بیروت، مؤسسه الکتب الثقافیة، 1408ق.
مقدسی، محمد بن عبدالواحد، الاحادیث المختارة او المستخرج من الاحادیث المختارة مما لم یخرجه البخاری و المسلم فی صحیحیهما، بیروت، دار خضر، چاپ سوم، 2000م.
نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، بیروت، دار الاضواء، چاپ دوم، بیتا.
نیشابوری، مسلم بن حجاج، المسند الصحیح المختصر بنقل العدل عن العدل الی رسول الله (ص)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بیتا.
هراس، محمد بن خلیل، شرح العقیدة الواسطیة، بیجا، دار الهجره، چاپ سوم، 1415ق.